Jezioro - biotop i biocenoza.
Tradycyjnie jezioro dzieli się na trzy strefy ze względu na formy życiowe występujących w nim organizmów:
a) litoral – strefa w pobliżu brzegów, gdzie mogą się ukorzeniać rośliny naczyniowe (makrofity). Zwykle zaczyna się od zwartej ściany szuwarów, którą możemy nazwać strefą roślinności wynurzonej (trzcina, pałka, tatarak, sitowie jeziorne). Życie wody i lądu przeplata się, takie zwierzęta jak żaby, ważki, świtezianki, chruściki, pierwszą fazę życia spędziły w wodzie, jako dorosłe osobniki wyszły na ląd lub żyją na przybrzeżnych roślinach.
b) pelagial – (tylko w jeziorach zwany strefą limnetyczną) – warstwa przy powierzchni w otwartej toni. Producentem w strefie pelagicznej jest plankton (unoszone przez wodę glony i inne samożywne mikroorganizmy). Plankton dzielimy na: fitoplankton (okrzemki, zielenice, bruzdnice, eugleny i sinice) i zooplankton (plankton zwierzęcy – wrotki, wioślarki, widłonogi). W strefie tej występuje również nekton.
c) profundal – (płytkie jeziora mogą nie mieć tej strefy) – głęboka toń wodna, gdzie nie dociera już promieniowanie słoneczne. W tej strefie znajduje się nekton (ryby).
Jakich roślin można się spodziewać?
Tatarak zwyczajny - Acorus calamus. Pochodzi z Azji i Ameryki Północnej. Obecnie gatunek pospolity na terenie całej Polski z wyjątkiem Karpat. Rozwija się w fazie litoralnej i bagiennej. Przeciętna wysokość 0,6-1 m. Posiada kłącze, łodyga kwiatonośna jest spłaszczona, trójkątna w przekroju. Liście rosną pionowo, są zaostrzone na szczycie, mieczowate. Kwiatostan kolbowaty, obupłciowy. Podczas kwitnienia żółto-zielonej barwy. Tatarak uważany za gatunek inwazyjny ze względu na tworzenie wielko-powierzchniowych szuwar. Znajduje zastosowanie w weterynarii, lecznictwie i kosmetyce.
Czermień błotna - Calla palustris. Dorasta do 30 cm wysokości. Spotykana na terenach podmokłych. Posiada płożące kłącze. Błyszczące liście mają sercowaty kształt. Kwitnie od maja do lipca. Kwiatostany maja kształt kolby - otacza je biała pochwa kwiatostanowa, która od zewnątrz ma zieloną barwę. Posiada trujące owoce.
Kaczeniec błotny - Caltha palustris. Roślina trwała o grubym, niemal bulwiastym kłączu. Na kłączu tym jesienią powstają pąki, z których wczesną wiosną wyrasta pęd nadziemny. Roślina miododajna, nektar powstaje w miodnikach u nasady słupków. Wielomieszki z krótkim dzióbkiem zawierające nasiona.
Turzyca nibyciborowata - Carex pseudocyperus. Rodzima bylina tworząca zwarte kępy. Występuje głównie na brzegach zbiorników wodnych i rowów oraz torfowiskach. Posiada ostro trójkanciaste łodygi dorastające do 1 m. Liście są wąskie, dłuższe od łodygi, brzegiem szorstkie, jasnozielone, nagie. Pochwy liściowe mają brunatne zabarwienie. Kwiaty rozdzielnopłciowe, zebrane są w kłosy. Kłos szczytowy męski jest rdzawoczerwony, kwiaty żeńskie posiadają jeden słupek o trzech znamionach wychylających się z pęcherzyka. Owoc stanowi trójkanciasty, brązowy orzeszek ukryty w jasnozielonym pęcherzyku.
Rogatka sztywna- Ceratophyllum demersum. W Polsce występuje naturalnie na niżu i pogórzu. Rozrasta się i rozprzestrzenia wraz ze wzrostem trofii wód powierzchniowych. Posiada długie, silnie rozgałęzione pędy, sztywne, igiełkowate liście rosnące w okółkach. Łodyga osiąga 1 m długości. Rośliny pozbawione są okwiatu. Zapylenie następuje pod wodą. Owoc stanowi podłużnie jajowaty orzeszek, w dolnej części z dwoma kolcami lub guzkami. Rogatek nie posiada typowych korzeni, zamiast nich przyczepia się do podłoża za pomocą ryzoidów.
Moczarka kanadyjska - Elodea canadensis. Roślina wodna, zimująca w postaci pączków zimowych, pochodząca z Ameryki Północnej. Korzenie pełnią funkcję zakotwiczającą roślinę w podłożu. Składniki pokarmowe pobiera z wody przez liście. Łodygi tej rośliny mają długość ok. 60 cm, są cienkie, nitkowate, okrągłe w przekroju, posiadają kanały powietrzne, dzięki którym unoszą się na wodzie. Liście podłużnie jajowate, zaostrzone lub tępe zebrane są po trzy w okółku. Kwiaty siedzące, rodzielnopłciowe, drobne, wyrastają z kątów górnych liści. Gatunek inwazyjny. Stosowana w akwarystyce, biomonitoringu, ziołolecznictwie, rolnictwie i rybactwie.
Kosaciec żółty- Iris pseudacorus. Bylina kłączowa, rodzima, rosnąca często w strefie bagiennej w wodzie do 0,5 m. Liście są matowo-zielone, mieczowate, sztywne, ok. 3 cm szerokości do 1 metra długości, obejmują pochwiasto łodygę. Okwiat 6-działkowy, zrośnięty w rurkę. Kwiaty barwy żółtej, na dolnych listkach okwiatu brązowe wzory. Kwitnie pod koniec maja do czerwca. Owocem jest podłużna, trzykomorowa, tępo trójgraniasta torebka zawierająca spłaszczone nasiona.
Kosaciec syberyjski - Iris sibirica Chroniona, rodzima bylina, geofit. Liście delikatne, zielone, wąskie, przewieszające. Dorasta do 1 m wysokości. Rozgałęzione pędy kwiatowe są dłuższe od liści, maja 3-5 kwiatów na wierzchołkach. Kwiaty o barwie niebieskofioletowej, z jasnym rysunkiem na dolnych płatkach. Kwitną w czerwcu. W Polsce kosaciec objęty jest ścisłą ochroną gatunkową, zagrożony wyginięciem.
Grążel żółta - Nuphar lutea. W Polsce na niżu jest pospolitą rośliną wodną. Posiada długie, mocno rozgałęzione kłącze, które rośnie poziomo w mule dennym. Z wierzchołka kłącza wyrastają liście i kwiaty. Liście barwy od zielonej do brunatnawej, pływające, skórzaste, owalne o długości 30 cm z mocno wciętą nasadą. Występuje heterofilia. Kwiaty silnie pachnące (zapachem przypominają jabłka), żółte, duże, z licznymi płatkami korony i 5-cioma działkami kielicha. Wyrastają pojedynczo nad wodą na długich szypułkach (do 2 m). Kwitnie od V – IX. Owocem jest torebka o szeroko-butelkowatym kształcie. Roślina trująca. Stosowana w lecznictwie.
Biała lilia wodna - Nymphaea 'Marliacea ‘Albida’. Wodna bylina. Odmiana pochodzi z XIX wieku. Rośnie na głębokości do 0,9 m. Liście sercowate, zielone, pływające. Kwiaty barwy białej z żółtym środkiem. Kwitnie od czerwca do września. Pokrywa 1,5 m2 powierzchni lustra wody. Na naturalnych stanowiskach podlega ścisłej ochronie.
Grzybieńczyk wodny - Nymphoides peltata. Wodna bylina posiadająca cienkie walcowate kłącze zakorzenione w podłożu. Rośnie na głębokości do 1,5 m. Ciemnozielone skórzaste liście pływają dzięki tkance powietrznej, są okrągławe z głębokim wcięciem u nasady. Mają długie ogonki. Kwiaty barwy żółtej, 5-płatkowe, osadzone są na szypułkach długości ok. 10 cm. Zebrane w luźne pęczki tworzą baldach. Wytwarza mięsiste owoce rosnące pod wodą. Gatunek zagrożony wyginięciem, znajduje się pod ścisłą ochroną gatunkową.
Strzałka wodna - Sagittaria sagittifolia. Wodna bylina posiadająca bulwiaste, jadalne korzenie. Wytwarza rozłogi, dzięki którym bardzo silnie się rozrasta. Występuje u niej wyraźna heterofilia: posiada trzy rodzaje liści – strzałkowate o długich ogonkach liściowych (do 20 cm), wystające ponad lustro wody, następnie równowąskie do 40 cm długości, które są zatopione w wodzie oraz jajowate pływające po powierzchni. Wytwarza białe kwiaty z purpurowymi plamkami w okółkach, rosnące na sztywnych trójkanciastych pędach do 70 cm długości. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Salwinia pływająca - Salvinia natans. Paproć wodna. Pędy osiągają do 10 cm długości i pływają na powierzchni wody. Liście ułożone są w okółkach po trzy. Posiada dwa rodzaje liści: nawodne - rosną w parach, są płaskie o eliptycznym kształcie, u nasady sercowate z wyraźnym nerwem środkowym. Ich powierzchnia pokryta jest brodawkowatymi wypukłościami, z których wyrastają łukowato zagięte włoski. Liście podwodne z kolei są pocięte na 3-8 nitkowate odcinki przypominające korzenie. Nie posiada wykształconych korzeni. Zarodnie zebrane są w kupki i zamknięte w sporokarpie. Gatunek objęty ochroną, zagrożony wyginięciem.
Oczeret sztyletowy - Scirpus mucronatus. Bylina - występuje w Afryce, Azji i Europie, w Polsce: w Kotlinie Oświęcimskiej i na Pogórzu Śląskim. Roślina rośnie na błotnistych brzegach zbiorników wodnych, tworząc kępy. Dorasta do 1 m wysokości. Posiada trójkanciastą łodygę. Kwiaty zebrane w 5 – 10 kłosów, a kłosy w główkę z długą, odgiętą podsadką. Okwiat złożony jest z 6 szczecinek. Oczeret kwitnie od sierpnia do października. Owocem jest spłaszczony orzeszek. Roślina zagrożona wyginięciem.
Osoka aloesowa - Stratiotes aloides. Wodna dwupienna bylina występująca na niżu. Wytwarza rozłogi. Liście są mieczowate, kolczasto-piłkowane do 0,5 m długości, zebrane w rozetę przypominają swym pokrojem aloes. Są zanurzone w wodzie lub częściowo wynurzone. Białe płatki kwiatów są szeroko-jajowate. Środki żółte. Kwiaty osadzone na szypułkach długości do 30 cm. Kwitnie od maja do sierpnia. Owocem jest torebka.
Kotewka orzech wodny - Trapa natans. Jednoroczna roślina wodna, zakorzeniona w dnie. Wytwarza pierzasto rozgałęzione korzenie przybyszowe. Długość pędów podwodnych może przekraczać nawet 10 m. Podwodna łodyga zawiera kanały powietrzne i jest zgrubiała przy powierzchni wody. Liście górne zebrane są w gęste, pływające rozety do 0,5 m. Blaszka liściowa romboidalna, brzegiem nierówno ząbkowana, gładka, ciemnozielona. Spód liścia, okryty wielokomórkowymi włoskami, często czerwono nabiegły, z wyraźnym użyłkowaniem. Liście podwodne są drobne i szybko obumierają. Kwiaty na centymetrowej szypułce wyrastającej z kątów pływających liści. Owocami są jednonasienne orzechy o długości 4,5 cm i 3 cm szerokości. Na jednej rozecie może powstać nawet 20 owoców. Gatunek zagrożony wyginięciem.
Pałka szerokolistna - Typha latifolia. Roślina pospolita na terenie Polski, dorastająca do 2,5 m wysokości. Rośnie na brzegach wód wolno płynących lub stojących tworząc szuwary. Posiada sztywne, wzniesione łodygi oraz kłącze, z którego wyrastają korzenie przybyszowe. Liście odziomkowe, równowąskie o równoległym unerwieniu. Roślina jednopienna, rozdzielnopłciowa. Kwiatostany w kształcie kolby znajdują się na wierzchołku. Owocem są jednonasienne orzeszki posiadające włoski w formie puchu kielichowego. Jest gatunkiem wskaźnikowym. Wszystkie części rośliny są jadalne, dlatego znajduje także zastosowanie w kuchni i jako pokarm dla zwierząt.
